OΙ ΜΠΡΑΝΕΛΟΙ,ΤΑ ΜΠΡΑΝΕΛΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ Ο ΛΕΥΚΑΔΙΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ.
Η αγάπη μου για την γενέτειρα μου αλλά και η αγωνία μου να διασωθεί αυτός ο τεράστιος πολιτιστικός και πνευματικός πλούτος του νησιού , με οδήγησαν σε μια έρευνα 20 ετών προκειμένου να καταγράψω και να διασώσω διαδικτυακά έθιμα, φάρσες,ιστορικά γεγονότα αλλά και άγνωστες πτυχές της οικονομικής και κοινωνικής ζωής της Λευκάδας.Με τον τρόπο αυτό ο ερευνητής αλλά και οι επόμενες γενιές θα έχουν ανά πάσα στιγμή την εύκολη διαδικτυακή πρόσβαση σε 20 διαφορετικά αφιερώματα για το νησί μεταξύ των οποίων είναι και το Λευκαδίτικο γλωσσικό ιδίωμα.
Με την Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα ο αστικός πληθυσμός των νησιών μας που σε ένα μεγάλο ποσοστό ήταν προηγμένος πολιτιστικά και ήδη είχε μια σημαντική νεώτερη ιστορία στα γράμματα και στις τέχνες, τόνωσε πνευματικά το και πνευματικά αδύνατο ελληνικό κράτος και έδωσε μεγάλη ώθηση στην παρά πέρα πνευματική ανάπτυξη της νεώτερης Ελλάδας.
Η Λευκάδα, εκτός από τις γνωστές μοναδικές φυσικές της ομορφιές,είναι ένα νησί με μεγάλη πνευματική και πολιτιστική παράδοση.Ο ιδιότυπος επτανησιακός πολιτισμός, αλλά και η ξεχωριστή φυσιογνωμία του νησιού που το κατακλύζει ο «βόγγος απ` τα πέλαγα ο βόγγος απ` τα πεύκα», έδωσαν τη δυνατότητα στη Λευκάδα να γεννήσει και να εκθρέψει μερικές από τις πιο αισθαντικές ποιητικές ψυχές. Εδώ γεννήθηκαν ή από δω κατάγονται κορυφαίοι καλλιτέχνες και επιστήμονες με πανελλήνια αναγνώριση και διεθνή καταξίωση και προβολή. Από τους μεγάλους εθνικούς ποιητές της χώρας( Σολωμός, Α. Βαλαωρίτης, Κ. Παλαμάς, και Α. Σικελιανός) οι δυο(Βαλαωρίτης-Σικελιανός) είναι από τη Λευκάδα .Επίσης διαθέτει περίπου 110 εν ζωή καθηγητές Πανεπιστημίων σε όλο τον κόσμο καθώς και εκατοντάδες επιστήμονες, λογοτέχνες και καλλιτέχνες .
Η μικρή Λευκάδα απέδειξε στη δύσκολη δεκαετία του 1950, μέσα στις στάχτες του εμφυλίου, ότι η δύναμη της ψυχής και προπαντός η συλλογικότητα μπορούν να κάνουν θαύματα. Αξίζει να αναφερθεί η πρωτοπορία της Λευκάδας όχι μόνο στις γιορτές -Λόγου και Τέχνης (όπου βρήκαν στη συνέχεια πολλούς μιμητές) αλλά και στην ίδρυση και λειτουργία καλλιτεχνικών και αθλητικών συλλόγων καθώς και άλλων συλλογικών δραστηριοτήτων. Το 1850 ιδρύθηκε η "Φιλαρμονική", το 1875 η Λευκάδα είχε ένα από τα 16 σε όλη την Ελλάδα θέατρα, το 1937 ιδρύεται ο πρωτοπόρος "Ορφέας" και το 1927 ο "Τηλυκράτης.
Eίναι χαρακτηριστικό ότι σήμερα στο νησί της Λευκάδας(ο μικρότερος νομός της χώρας) λειτουργούν 12 πολιτιστικά σωματεία, 22 μουσεία και βιβλιοθήκες. Η Λευκάδα είναι αναλογικά ο νομός με τα περισσότερα μουσεία στην Ελλάδα.
Μεταξύ των μουσείων είναι και το μοναδικό στην Ευρώπη μουσείο αφιερωμένο στον Λευκάδιο Χερν, εθνικό ποιητή της Ιαπωνίας που γεννήθηκε και έζησε τα πρώτα χρόνια της ζωής του στη Λευκάδα. Το μεγαλύτερο μέρος των εκθεμάτων του αποτελεί δωρεά του συλλέκτη Τάκη Ευσταθίου και αποτέλεσε αφορμή για την δημιουργία ιδιαιτέρων πολιτιστικών και δημιουργικών σχέσεων ανάμεσα στη Λευκάδα και τη μακρινή Ιαπωνία.Εξάλλου το 2017 εγκαινιάστηκε το μουσείο Σικελιανού . Είναι το πρώτο μουσείο στην Ελλάδα το οποίο δεν αποτελεί απλά ένα μουσείο ενθυμημάτων. Η διεθνούς εμβέλειας λογοτεχνική προσωπικότητα του Λευκαδίτη ποιητή, ο οποίος υπήρξε εννέα φορές υποψήφιος για το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας, παρουσιάζεται και αναλύεται σε βηματισμό με την ζωή του. Η μουσειολογική προσέγγιση ακολουθεί τρόπους επιστημονικά ευσύνοπτους και συνάμα ανθρώπινους και οικείους.
Επιτρέψτε μου να σταθώ ιδιαίτερα στις Γιορτές Λόγου και Τέχνης.Πρόκειται μαζί με το Φεστιβάλ Αθηνών για έναν από τους παλαιότερους πολιτιστικούς θεσμούς της Ελλάδας. Από το 1955 όταν και πρωτοδιοργανώθηκαν, με πολλούς σταθμούς στην ιστορία τους όπως το 1964 όταν εμφανίστηκε η Μαρία Κάλλας, οι Γιορτές Λόγου και Τέχνης κάθε Αύγουστο συνεχίζουν να δίνουν το δικό τους τόνο στο νησί. Κατά την πολύχρονη λειτουργία τους έχουν εμφανισθεί μεγάλες ξένες ορχήστρες και χορωδίες, συνθέτες, σολίστες και σύνολα δωματίου, γνωστοί ελληνικοί θίασοι καθώς και κρατικές σκηνές, έλληνες δημιουργοί της ποίησης και της πεζογραφίας, κριτικοί τέχνης, επιστήμονες, ερευνητές ελληνικά και ξένα συγκροτήματα .
Ο πολιτιστικός αυτός οργασμός στο νησί δεν είναι τυχαίος και μάλιστα σε μία περίοδο που η πρωτοφανής οικονομική κρίση εχει προκαλέσει διαλυτικά φαινόμενα στην κοινωνία.
Υπάρχει μια πλούσια παράδοση.Εκατοντάδες Λευκαδίτες υπήρξαν πρωτοπόροι στην ιδρυση και λειτουργία πολιτιστικών σωματείων με αξιοζήλευτη δράση.Λειτουργησαν χορωδίες, ορχήστρες, θεατρικές ομάδες, φιλαρμονικές.Αυτή λοιπόν τη βάση για αυτό τον αξιοθαύμαστο Λευκαδίτικο πολιτισμό τη σχεδίασαν κατά κύριο λόγο οι κάτοικοι της πόλης, οι επονομαζόμενοι μπρανέλοι.Καλλιεργημένοι, φιλόκαλοι, φιλότεχνοι και φιλόμουσοι.
Οι μπρανέλοι είναι διαφορετικοί χαρακτήρες. Καλλιεργημένοι, φιλόκαλοι, φιλότεχνοι και φιλόμουσοι. Γνήσιοι, πνευματώδεις, με κουλτούρα και με ένα μοναδικό χιούμορ. Που αγαπάνε και υποστηρίζουν κάθε κινηση που αποβλεπει σε πνευματική και καλλιτεχνική ανύψωση.
Αλλα οι μπρανέλοι είναι και διαφορετικοί χαρακτήρες .Ατελείωτες είναι οι ιστορίες, οι φάρσες και τα καλαμπούρια. Κι αυτή ήταν η ιδιαιτερότητα των μπρανέλων. Το χιούμορ,το περιπαικτικό ύφος,η ενέργεια, ο αυτοσαρκασμός, η διαφορετική προσέγγιση της ζωής, ο ιδιόρρυθμος τρόπος σκέψης.
'Η Λευκάς κύριε έχει 35000 ηθοποιούς'' απάντησε κάποτε ο αείμνηστος Λευκαδίτης ποιητής Σπύρος Φίλιππος -Παναγος στον αείμνηστο Φρεντι Γερμανό όταν αυτός είχε μείνει έκπληκτος με το Λευκαδίτικο πνεύμα.
Και φυσικά μιλάμε για μια εποχή από τη δεκαετία του 1950 όπου στις φάρσες συμμετείχαν και οι δικαστές σε σημείο πολλές δίκες να ασφυκτιούν από κόσμο.
Εύλογα λοιπόν όσοι έζησαν αυτή τη μοναδική εποχή κουβαλάνε μόνο ευχάριστες και μοναδικές αναμνήσεις.
Ας δούμε όμως από πού προέρχεται η λέξη μπουρανέλος .Πρόκειται για προσωνυμία των κατοίκων της πόλης η οποία δόθηκε στην εποχή των Βενετσάνων (1648-1797). Στη Βενετία υπάρχει το νησί BURANO(με την περίφημη σχολή των δαντελιέρων) το οποίο απέχει μισή ώρα από το νησί Μουράνο(διάσημο κέντρο υαλουργίας από τον 11ο αιώνα). Oι κάτοικοι του λέγονται και σήμερα μπουρανέλοι.(buranelli). Μερικοί από τους ψαράδες του Μπουράνο ήρθαν και στη Λευκάδα όπου βρήκαν μια κατ΄εξοχη πόλη φτωχοψαράδων και τους έδωσαν το όνομα τους. Το προσωνύμιο δόθηκε αρχικά στους ψαράδες της πόλης καθώς και της Πρέβεζας. Με την πάροδο του χρόνου ονομάστηκαν έτσι όλοι οι ψαράδες και κατ΄εκταση χλευαστικώς από τους κατοίκους των χωριών όλοι οι κάτοικοι της πόλης. Την εκδοχή αυτή για την προέλευση της προσωνυμίας την υποστηρίζει τόσο ο Πανταζής Κοντομίχης όσο και ο Τάκης Μαμαλούκας.
Η άλλη εκδοχή υποστηρίζει ότι η προσωνυμία μπουρανέλος προέρχεται από τη λατινική λέξη urbanus που σημαίνει ευγενής, αστικός(στα Ιταλικά urbano με τίς αυτές ερμηνείες) που με την κατάληξη -ελος γίνεται urban-έλος, δηλαδή ο ευγενής, ο κάτοικος της πόλης που το χρόνο θα παραφθαρεί σε Μπουρανέλο, για να καταλήξει όπως ακούγεται σήμερα: Μπρανέλος. Ωστόσο αυτή η εκδοχή απορρίπτεται γιατί σε καμία άλλη πόλη της Ελλάδος-ιδιαίτερα στα Επτάνησα οι κάτοικοι λέγονται Μπουρανέλοι. Πάντως αυτό που πρέπει να επισημάνω είναι ότι πριν μερικά χρόνια επισκεπτόμενος το Μπουράνο( μετά το Μουράνο) έμεινα έκπληκτος με την ομοιότητα του νησιού σε σύγκριση με την πόλη της Λευκάδας. Το σίγουρο είναι ότι και σήμερα η προσωνυμία μπρανέλος δεν έχει εξαλειφθεί παρόλο που χάνονται οι παλιοί χαρακτηριστικοί μπρανέλοι.
Αλληλένδετο με τους μπρανέλους είναι και ο λευκαδίτικο γλωσσικό ιδίωμα το οποίο διαφέρει από το γλωσσικό ιδίωμα των άλλων νησιών του Ιονίου.Στη γενική όμως έκφραση στις κινήσεις που το συνοδεύουν , στην αλεγροσύνη, στο δηκτικό και στο περιπαικτικό ύφος και γενικά στο πλήθος των συχνά έμμετρων αστεϊσμών, δεν υστερεί εκείνων της Επτανήσου.Και όλα αυτά είναι απόρροια του εύθυμου χαρακτήρα των Λευκαδίων τόσο στη χώρα όσο και στα χωριά.
Όπως επισημαίνει ο αείμνηστος λαογράφος Πανταζής Κοντομίχης , το λευκαδίτικο γλωσσικό ιδίωμα συγγενεύει λόγω της γειτνίασης και του πλήθους των συναλλαγών με τα γλωσσικά ιδιώματα της Ηπείρου και της Αιτωλοακαρνανίας, έχει δηλαδή βορειοελλαδίτικο φωνηεντισμό.Ωστόσο σημαντικές είναι οι επιρροές που δέχθηκε από τους εκάστοτε κατακτητές.Ειναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι η Λευκάδα ηταν το μόνο από τα Επτάνησα που είχε Τουρκοκρατία για 205 χρόνια από το 1479 εως το 1684.Παρατηρείται έτσι μια γλωσσική επιμειξία.Ετσι πολλές λέξεις που πολιτογραφήθηκαν και αφομοιώθηκαν ανώδυνα στο Λευκαδίτικο ιδίωμα είναι εμφανούς καταγωγής.Αρκετές τούρκικες, περισσότερες Ιταλικές μερικές σλάβικες και πολλές αρχαιοελληνικές λέξεις.
Παραθέτω ορισμένες χαρακτηριστικές λέξεις από το Λευκαδίτικο γλωσσικό ιδίωμα:
Ξεματόχου = επίτηδες
Σίσκλο = δοχείο άντλησης νερού από τα πηγάδια
Σάγιασμα = στρωσίδι
Ξαχουρδάω = γλιστράω
Μπονώρα = νωρίς
Μπαμπαξά = φωνή, λέξη
Μπασά = είσοδος
Μουντζοφλίδι = χαστούκι
Μανέστρα = σούπα
Λέτσος = ατημέλητος
Λάμια = γυναίκα κακούργα και άσχημη
Καρανιάζω = διψάω υπερβολικά
Ζουρλοκαμπιέρης = επιπόλαιος, τρελός
Έντεσα = πιάστηκα από κάπου
Δετόρος = γιατρός
Γεροκομάω = περιποιούμαι κάποιον στα γεράματά του
Αβαράρω = απωθώ το πλεούμενο.
Το Λευκαδίτικο γλωσσικό ιδίωμα μπορεί να αργοπεθαίνει αλλα για εμένα προσωπικά θα ζεί για πάντα μέσα μου.
Ηχεί ακόμη η φωνή της σχωρεμένης της μάνας μου :’Στάκα μωρέ ξεπατωμένο μην ξαχουρδίσεις στο σαλίτζο’.
OMIΛΙΑ ΗΛΙΑ ΓΕΩΡΓΑΚΗ ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΛΕΥΚΑΔΙΤΙΚΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΙΔΙΩΜΑ ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ ΕΠΤΑΝΗΣΙΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΣΤΙΣ 22/10/2018
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου